ردپای نازیها در معنابخشی به رنج، چیزیست که اخیراً شاخکهای مرا تیز کرده.
×××
ویکتور فرانکل -آن روانشناس نجاتیافته از دست نازیها-، با کتاب معروف "انسان در جستجوی معنا" چیزی مطرح کرده بنام "لوگوتراپی" (معنادرمانی).
یعنی میگوید نیاز اصلی انسان معناست؛ نه لذت مثل فروید و نه قدرت مثل آدلر.
اگر انسان معنایی برای رنج، زندگی یا آینده پیدا کند، بهتر میتواند رنج را تحمل و جهتگیریاش را اصلاح کند.
او نیز سوار بر مرکب رنج شده تا از تاختنش معنا استخراج شود. بعبارتی میگوید رنج را نمیشود حذف کرد، اما میشود معنادارش کرد.
×××
اما ایرادهای بزرگ (غیرقابل چشمپوشی) در لفظ لوگوتراپی هست. اینکه معنابخشی، جایگزین واقعیت بیرونی نمیشود.
بعبارتی طبق گفتهی او اگر معنا پیدا کنی، همهچیز قابل تحمل است؛ ولی واقعیت این است اکثر اوقات شرایط لامعنّا هستند، و باید تغییرشان داد، نه معنابخشی.
درست شبیه اینکه شما زیر یوغ یک دیکتاتوری که ریده توی آب و هوا و ثروت و زندگی مردم، بگویی خب از دل اینها من معنا بیرون میآورم!
×××
ازطرفی لوگوتراپی، خطر مقصر دانستن قربانی را بزرگ میکند نه جامعه، نه شرایط و نه ظلمها.
گاهی مسئله، معنای رنج نیست؛ خودِ رنج است که باید حذف شود-ساختار ناعادلانه، شرایط بیمار، یا یوغ دیکتاتوری و..- در این موقعیتها معنابخشی نهتنها کمک نمیکند، بلکه خطرناک است: قربانی را مقصر میکند و نظام ظالمانه را تبرئه.
این ظلم است!
×××
جهانبینی فرانکل شبیه کامو و داستایوفسکی و نیچه و... بر رنج و تجربهی شخصی استوار است و پایهی علمی ندارد.
پژوهشهای جدیِ رواندرمانی نشان میدهد لوگوتراپی نه مثل CBT و ACT اعتبار تجربی دارد، نه چارچوب دقیق و قابل اندازهگیری.
حتی خاطرات این بابا در اردوگاه نازیها تعمیمپذیر نیست.
×××
پیام اخلاقی امیدبخش این بزرگوار بهدرد آدمهایی میخورد که به یک جهتگیری معنوی یا اخلاقی نیاز دارند؛ اما در برابر واقعیتهای بیرونی و ساختارهای سخت چرتوپرتی بیش نیست...
×××
نجاتیافتگی عجیب(!) این دکتر از اردوگاههای آشویتش نازیها، نوشتن کتاب و شهرتش، مرا یاد شهرت نیچه میاندازد.
و عجیب است که سه چهرهای که رنج و معنا را به اوج رساندند-نیچه، هایدگر و فرانکل- هر سه ردپایی از نازیها را در زندگی یا آثارشان دارند.
نیچه را نازیها سر زبانها انداختند؛ هایدگر عضو حزب نازی بود-هرچند بعدتر بیرون آمد- و فرانکل جزو معدود نجاتیافتگان از دست آنان.
تلاقی مشکوکی که نمیشود راحت از کنار آن گذشت.
www.Soroushane.ir
